Jan Zachwatowicz

Poczucie odpowiedzialności wobec przyszłych pokoleń
domaga się odbudowy tego co zniszczono…

Prof. Jan Zachwatowicz (1900-1983) całe swoje życie zawodowe związał z Warszawą. Już w okresie przedwojennym podjął działania praktyczne związane z warszawską Starówką. Praca na zlecenie ówczesnego prezydenta stolicy Stefana Starzyńskiego w komisji na rzecz wypracowania propozycji wydobycia i wyeksponowania wartości zabytkowych Warszawy zaowocowała m.in. odsłonięciem murów obronnych.

W okresie II wojny światowej i po jej zakończeniu Profesor przyczynił się do ochrony wielu polskich dóbr kultury przed ich utratą. Kierował Zakładem Architektury Polskiej, działał w delegaturze Rządu na Kraj, gdzie przewodniczył przygotowywaniu służby konserwatorskiej do pracy po wojnie. Prowadził tajne nauczanie. Aby nie dopuścić do zniszczenia przez hitlerowców bogatych polskich zbiorów kultury narodowej prof. J. Zachwatowicz narażał życie. W czasie Powstania Warszawskiego działał na rzecz ochrony i ratowania dóbr kultury wywożąc m.in. kilkadziesiąt tysięcy negatywów zabytkowych obiektów. Po klęsce Powstania uczestniczył w akcji pruszkowskiej, dzięki której uratowano z płonącej Warszawy szereg bezcennych dla polskiej kultury dzieł. Wywiózł wiele cennych zbiorów z Muzeum Narodowego i zbiorów bibliotecznych skrywając je w bezpiecznych miejscach.

Powierzenie prof. J. Zachwatowiczowi w styczniu 1944 r. zadania zorganizowania, a potem praca w Biurze Odbudowy Stolicy umożliwiło podjęcie i zrealizowanie odważnej i pionierskiej w skali świata odbudowy Starego Miasta i Nowego Miasta, zabudowy Krakowskiego Przedmieścia i Nowego Światu. Prace te zafascynowały i zaszokowały świat konserwatorski Europy do tego stopnia, że mimo iż koncepcja ta była sprzeczna z doktryną konserwatorską, odbudowa Starego Miasta zyskała uznanie międzynarodowe i wpis (w 1980 r.) na listę światowego dziedzictwa UNESCO.

Umiejętność negocjacji i posługiwania się przez profesora J. Zachwatowicza siłą argumentów pozwalała na przekonanie ówczesnych decydentów o kierunkach rozwoju architektonicznego Stolicy i wznoszenia jej poszczególnych elementów. Do sukcesów Profesora dodać należy również m.in. walkę o Pałac Radziwiłłów na Lesznie, stworzenie konspektu odbudowy Zamku Królewskiego, współutworzenie projektu odbudowy archikatedry św. Jana.

Profesor J. Zachwatowicz był członkiem Wydziału IV Polskiej Akademii Nauk, Stowarzyszenia Architektów Polskich, Stowarzyszenia Historyków Sztuki, Towarzystwa Urbanistów Polskich, Towarzystwa Opieki nad Zabytkami, także Królewskiego Instytutu Architektów Brytyjskich oraz Francuskiej Akademii Architektury, doktor h.c. Uniwersytetu w Hanowerze, członek honorowy Międzynarodowej Rady Ochrony Zabytków ICOMOS.

Był autorem wybranego na konkursie w Hadze (w 1954 r.) międzynarodowego znaku obiektu zabytkowego, wykorzystywanego od tamtej pory dla oznaczania cennych miejsc i budynków.

Profesor Jan Zachwatowicz swoją pracę w charakterze architekta i konserwatora traktował jako służenie społeczeństwu zarówno w odtwarzaniu, jak i zachowywaniu dokumentów jego tożsamości narodowej i historycznej.